Tôi hiểu câu “Xa mặt cách lòng” thực ra không chỉ mang nghĩa đen – để chỉ khoảng cách địa lý khiến lòng người dần nhạt đi, xa cách – mà ở đó còn có những nghĩa khác “vi diệu” hơn.
Đó, có thể là ở cái nghĩa chúng ta, những con người có “bộ mặt” xã hội cách xa nhau quá, thuộc về vị trí, vai trò trong tương quan giàu-nghèo, lớn lên trong những điều kiện sai biệt thì cũng “cách lòng” dữ lắm. Đương nhiên từ điều kiện khách quan đó, ta sẽ khó mà hiểu cũng khó mà cảm được nhau trong những trường hợp cụ thể, trong những lúc nhất định với những ứng xử cần sự tinh tế giữa cuộc sống bộn bề.
Nếu cả hai không cùng hoàn cảnh sống thì văn hóa, phong tục, ngôn ngữ, lối sống… đương nhiên phải xê xích ít nhiều, phải có những sai biệt và lắm khi chống đối, mâu thuẫn nhau. Do vậy, cũng khó mà xích lại gần nhau để có thể hiểu nhau một cách đủ đầy, do đó, có thể vì thương nhau mà ta sẽ làm khổ cho nhau, ta sẽ làm cho nhau mỏi mệt.
Đó cũng có thể ở cái nghĩa chúng ta khác nhau về ý tưởng dựng xây cuộc sống hay lý tưởng sống, trong khi một người mong ước (nguyện) dấn thân phục vụ cộng đồng còn người kia chăm chăm chuyện áo cơm, làm giàu, chỉ nghĩ tới bản thân; trong khi một người nguyện trọn đời đeo đuổi, thực tập con đường để mình được thiện lành hơn từng chút thì người kia vẫn đắm say những chuyện thế gian, những danh vọng, địa vị khó bỏ…
Theo đó, chữ “vì nhau” để tốt hơn, để thay đổi theo hướng thiện hơn chỉ là sự cố gắng thuở ban đầu khi người kia tò mò bước vào thế giới người nọ, với sự ga-lăng nhất thời nào đó thì không lâu sau đã mệt nhoài, chắc chắn đã mỏi rồi nên âm thầm bước ra thì sao tránh khỏi cách lòng?
Ta và người không thể “thấy” được nhau, cái thấy trong trường nghĩa của đi-cùng-nhau trong tầng tầng lớp lớp của tâm tư – tình cảm, của tâm linh dày sâu thuộc về phần sâu kín bên trong mỗi người thì rồi, một là chúng ta sẽ đi về hai hướng, hai là (nếu cố đi cùng) sẽ chõi nhau, do vậy dẫn tới… chọi nhau là cái chắc. Đó cũng là nguồn cơn của cách lòng dẫu khoảng cách địa lý không có xa xôi chi hết.
Chữ xa mặt khi ấy được hiểu chính là chúng ta không thấy cái mặt bên trong với những ước mong, lời nguyện, tâm niệm sống và nhìn cuộc đời. Khi đó, ta và người, khi cùng ngó về một biểu hiện của cuộc sống, người thì nhẹ nhàng, dùng mắt thương để thấy còn ta lại dùng tấm gương khó chịu để soi, với những ý-khẩu khó nghe, thậm chí ẩn tàng suy nghĩ thật ác về hiện tượng hoặc người nào đó thì sao không cách lòng cho được?
Do vậy, khi thương một người, yêu một ai đó và chọn họ là bạn đồng hành, bạn đời bạn đạo gì cũng vậy, ta nên nhìn về họ để hiểu, để thương và đặt ra chữ “vì” và chọn hướng xích lại gần nhau – hướng đó đương nhiên phải là hướng để cả hai cùng tốt đẹp lên trong tư duy vun bồi đạo đức, lòng từ… chứ không thể là xuôi theo cái tự nhiên, cái bản năng để sống rày đây mai đó, không cần biết ngày mai, không cần biết nhân-quả hiện diện… Điều đó, có nghĩa, yêu thương nhau thì phải cố gắng rất nhiều.
Nghĩ thế để thấy, có thể, có những khoảng cách địa lý thật xa xôi (giữa hai người có sự xa mặt thật) nhưng cả hai đồng điệu, cùng suy tưởng và khát vọng sống, cống hiến… thì lòng vẫn gần nhau, vẫn ở đâu đó trong nhau một cách rất nhiệm mầu. Thậm chí, khi đã sanh ly tử biệt rồi nhưng ta và họ vẫn thấy nhau, thấy rõ con đường dịch chuyển của mình và họ một cách gần nhau đâu đó, tịnh tiến về phía ánh sáng trong con đường đã chọn.
Tôi hay nói với những người thân-thương của mình rằng, bạn chỉ nên ở lại bên người đó – một người mà mình có khả năng chọn lựa, như bạn, như người yêu, như chồng-vợ mình khi bạn thấy rằng, sự có mặt của bạn sẽ giúp họ và bạn tốt lên theo hướng thiện lành. Còn không, thì rời xa chính là để lòng nhẹ nhõm, để có cách lòng thật đi nữa thì cũng không đến nỗi quặn đau sau quá nhiều va đập đến mức không chịu nổi nữa mới… xê ra thì có lẽ muộn mằn. Thực ra, nếu làm được vậy thì cũng là thương mình thương người một cách có trí tuệ đó đa!
Lưu Đình Long (Giác Ngộ Online)